Župna crkva sv. Bartola u Roču zaštićeno je kulturno dobro u sklopu kulturno-povijesne cjeline naselja Roč. Zbog svoje slojevitosti (slojevi romanike, gotike, renesanse, baroka te rokokoa) vrijedan je primjer kontinuiranoga razvoja naselja od srednjega vijeka do novijega doba. Crkva je smještena na najvišem platou unutar zidina. Izvorno je bila jednobrodna građevina. Sa susjednom bratovštinskom crkvom sv. Antuna opata čini dvojni objekt, odnosno sakralni kompleks. Godine 1492. dograđeno joj je poligonalno gotičko svetište presvođeno mrežastim svodom. S južne strane svetišta smještena je stara sakristija s početka 16. stoljeća, dok je sakristija uz sjevernu stranu svetišta dograđena u 19. stoljeću. Zvonik crkve nalazi se u ravnini glavnoga pročelja sa sjeverne strane; tijekom 18. stoljeća spojen je s crkvom u radovima izgradnje bočnih brodova.
Zidovi i cijela površina stropa glavnoga broda ukrašeni su kvalitetnom bogatom štukaturom izvedenom 1785. godine, što je navedeno u natpisu u naslikanom medaljonu nad okruglim prozorom na zapadnom pročelju. Iznad lučnih otvora prema bočnim brodovima, površine zidova podijeljene su na polja razdvojena visokim, uskim pilastrima izvedenima u štuku, koji se pružaju do bogato profiliranoga istaknutog završnoga vijenca. U središnjem je dijelu stropa medaljon s konkavno-konveksnim profiliranim okvirom u kojem je golubica, oko koje su pozlaćene sunčeve zrake s anđeoskim glavicama koje proviruju iz oblaka. U četiri su kuta stropa kružni medaljoni s reljefnim prikazima evanđelista.
Na inicijativu Ministarstva kulture i medija Republike Hrvatske, odnosno nadležnoga Konzervatorskog odjela u Puli, zbog velikih oštećenja štukodekoracije na stropu broda, pokrenuta su 2021. godine opsežna istraživanja i konzervatorsko-restauratorski radovi u interijeru crkve (voditeljica: Azra Grabčanović, konzervator-restaurator, Odjel za štuko; voditelj: Toni Šaina, viši konzervator-restaurator, Odjel za zidno slikarstvo i mozaik, Služba za nepokretnu baštinu). Istraživanja i radove financirali su Ministarstvo kulture i medija, Istarska županija te Grad Buzet, koji je iskazao veliko zanimanje za obnovu crkve.
Istraživački radovi uključivali su sondiranje slojeva žbuka i naliča na zidovima i stropu glavnoga broda, odnosno na zidovima i svodu svetišta, kako bi se ustanovilo izvorno oblikovanje te naknadne intervencije. Dosadašnjim istraživanjima utvrđeno je da je štukatura u brodu preličena najmanje trima slojevima naknadnih naliča, kojima je znatno izmijenjen njezin izvorni izgled, odnosno koloristička shema. Izvorno je štukodekoracija glavnoga broda izvedena pretežito u svjetlosivom tonu s akcentima svjetloružičaste, svjetlozelene i svjetloplave boje u upuštenim poljima.
Fotoalbum
Konzervatorsko-restauratorskim radovima 2022. i 2023. godine izvedeni su građevinski radovi sanacije žbuke cijeloga stropa glavnog broda. Uklonjeni su dijelovi stare žbuke koja se odvojila od stropnih letvica zbog popuštanja veziva. Postavljeno je staklo-plastično pletivo između veznih greda te je položena zamjenska vezna žbuka i vijačenjem su učvršćene stropne letvice.
U prostoru pjevališta i na stropu glavnoga broda uklonjeni su svi naknadni slojevi naliča do izvornoga baroknog sloja, i to mehaničkim putem (ručnim alatom), a mjestimično i kemijskim sredstvima. Uklonjene su i naknadne recentne rekonstrukcije štukature na stropu glavnoga broda koje su nevješto izvedene neadekvatnim materijalima. Nakon završetka uklanjanja naknadnih naliča i rekonstrukcija, strop je dočišćen i započeto je zatvaranje i konsolidacija pukotina i manjih oštećenja.
U svetištu crkve tijekom radova ispod naknadnih bojenih i žbukanih slojeva otkriveni su nepoznati srednjovjekovni zidni oslici i izvorne žbuke. Istraživanjem je utvrđeno da je cijelo svetište bilo oslikano u dva sloja. Na starijem sloju su na bijeloj podlozi naslikani zavjetni križevi u crvenkastom tonu, dok se kasniji sloj odlikuje izuzetno kvalitetnim prikazima ljudskih figura i arhitekture u različitim prizorima te dekorativnim okvirima bogatoga kolorita karakterističnog za opus srednjovjekovnih istarskih fresaka. Zbog tehnološki loše izvedbe na zidovima, najvjerojatnije je vrlo brzo došlo do odvajanja i otpadanja dijela oslikane žbuke, čija su oštećenja zapunjena grubom, fino zaglađenom svjetlosivom žbukom, a oslik je premazan s više bijelih vapnenih naliča. Zanimljiv detalj tijekom istraživanja pronađen je na nadvratku ulaza u južnu sakristiju. Radi se o oslikanom natpisu pisanom glagoljicom, a pronađeno je i više grafita urezanih u površinu obaju slikanih slojeva.
Tijekom 2023. godine na južnom zidu svetišta uklonjeni su svi naknadni bojeni i žbukani slojevi. Utvrđeno je da je mlađi slikani sloj bogatog kolorita teško oštećen „piketanjem“ pa su ostali sačuvani samo fragmenti. Veći sačuvani dijelovi nađeni su na zidu iznad prozorske niše i niše vrata stare sakristije te u prozorskoj niši i na stubu. Nakon uklanjanja i zbrinjavanja recentne žbuke, izvedeni su preventivni radovi: podljepljivanje, opšivanje i injektiranje ugroženih dijelova zidnog oslika.
Nastavak konzervatorsko-restauratorskih radova koji obuhvaća otkrivanje, konsolidaciju i rekonstrukciju dijelova štukatura u glavnom brodu i zidnog oslika u svetištu crkve planiran je i u 2024. godini. (TŠ/AG)